خط قرمز درسیاست خارجی و روابط بین الملل

در آیات متعددی از قرآن از قبول «ولایت کفار» نهی شده است (لاتتخذوا الکافرین اولیاء) و همچنین مسلمانان از اعتماد به ظالمان بر حذر داشته شده اند (لاترکنوا الی الذین ظلموا) بعلاوه تاکید شده که آنان نباید سلطه کفار را بپذیرند (لن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا) و .....

ولی آیا این دستورات مطلق بوده و در هر شرایطی الزامی است؟

برخی از متفکران اسلامی در بحث از ولایت کفار، بطور کلی آن را نفی  و به آیاتی که بدون هیچ قید و استثنایی از آن منع میکند، استناد  کرده اند(ر.ک: طرح کلی اندیشه اسلامی، بحث ولایت) در این دیدگاه بحثی در باره قید و شرط این حکم دیده نمیشود. تلقی ابتدایی از اینگونه مباحث آن است که ولایت کفار یک «خط قرمز» در روابط مسلمانان با کفار است.

 

ولی در قرآن این نهی دارای یک «استثناء مهم» است که نمیتوان آن را نادیده گرفت. استثنایی که خداوند ان را ناگفته نگذاشته: «لایتخذ المومنون الکافرین اولیاء... الا ان تتقوا منهم تقاه»(آل عمران/۲۸) در اینجا خداوند به مسلمانان اجازه داده است که وقتی خطری آنها را تهدید میکند، ولایت کفار را بپذیرند. فقها بالاتفاق این استثناء را پذیرفتهاند و بقول شیخ انصاری تردیدی در جواز ارتکاب ولایت حرام برای جلوگیری از خطر و در شرایط اکراه و تهدید وجود ندارد.  
 

در میان فرق اسلامی فقط خوارج بودند که بدلیل کج فهمی و خشک مغزی این حکم را قبول نداشتند و میگفتند: چون دین از هر چیز دیگری مهمتر است لذا هر خطر و ضرری را باید برای آن تحمل کرد.
 

آثار این نگاه افراطی در افکار برخی گروههای باصطلاح جهادی قرن اخیر نیز تاثیر گذاشت که نمونه آن در آراء سید قطب دیده میشود. وی در تفسیر فی ظلال القرآن تلاش میکند تا استثناء این آیه را به «تقیه زبانی» تقلیل داده و «تقیه عملی» در رابطه با کفار را انکار کند.

خوشبختانه در فقه و تفسیر و کلام شیعه در کنار دعوت به پایداری در برابر ولایت و سلطه کفار، با توجه به این آیه قرآن پیوسته به انعطاف پذیری این حکم توجه شده و هرگز به عنوان حکمی مطلق و استثناء ناپدیر تلقی نگردیده است.

بر اساس این رهنمود قرآنی و عقلی، مسلمانان خود موظفند که با بررسی شرایط خویش و موقعیت دشمنانشان، سیاستی مبتنی بر هزینه کمتر را برگزینند. در چنین وضعی ایستادگی و  پرداخت هزینه بیشتر، یک دستور ثابت شرعی نیست و سختیهای ناشی از چنین سیاستی را به دین نباید نسبت داد.

فایل صوتی این جلسه در بخش ضمیمه بارگزاری شده است.