تقدم قدرت بر فضیلت!

تبعیض در جامعه طبقاتی نمودهای مختلفی دارد که با آنها میتوان فاصله طبقاتی را تشخیص داد مثلا از حرکت خودروهای کمقیمت تا مانور خودروهای بسیار گرانقیمت در خیابانها میتوان اختلاف طبقاتی را حدس زد. تفاوت باورنکردنی وضع مسکن در جنوب شهر و شمال شهر، یک نماد دیگر است. ولی در جامعه دینی، چگونگی برگزاری مناسک دینی نیز میتواند از امتیاز طبقاتی حکایت کند. مثلا معاویه طی بخشنامه ای به یکی از استاندارانش نوشت که اجازه نده غیرعربها در «صف اولِ» نماز جماعت بایستند: «و لایتقدم احد منهم فی الصف الاول اذا حضرت العرب» در حاکمیت معاویه حتی برگزاری نماز هم مصون از امتیاز طبقاتی نبود.

اینگونه شیوهها جماعت مسلمین را در نمازهای عید و جمعه و یومیه از فلسفه اصلی آن تهی میکند و آن را کالبدی بیجان میسازد. باید جماعتهای روز عید همانند مناسک حج، تشخصهای اعتباری را از مسلمانان گرفته و آنان را بدون تمایز ثروت و قدرت در کنار هم قرار دهد. در این اجتماعات، صفوف جماعت آمیختهای از همه اقشار وطبقات است و هرگونه تمایزی را محو میکند. 

متاسفانه برخی جماعت هایی که توسط حکومتها برگزار میشود، جامعه طبقاتی را تداعی میکند. مثلا در این نمازها، غالبا «صف اول» اختصاص به دولتمردان و  امیران عالیرتبه و امثال آنها دارد و «اصحاب قدرت» یک قدم جلوتر از دیگران می ایستند. این صف از قبل «قُرُق» میشود و اَحَدی از مردم عادی و بلکه مسئولان درجه دوم در آن راهی ندارند. در این صف تا وقتی که شخصیتها دارای منصب حکومتی اند، جای ویژه دارند و پس از برکناری باید جای خود را به روسای جدید داده و در صفوف متاخر قرار بگیرند. چه اینکه شخصیتهای دیگر مجاز به حضور در این صف نیستند! و عجیبتر از آن، وضع جماعت در محیطهای نظامی است که ترتیب صفوف جماعت به اقتضای سلسله مراتب نظامی است و سرباز متاخر از درجهدار و او متاخر از افسر و بالاخره فرماندهان باید بر همه تقدم داشته باشند!

آیا چنین جماعتی با الگوهای اسلامی سازگار است؟ از نظر اسلام، هیچ امتیاز حکومتی و یا امتیاز مالی ملاک تقدم در جماعت نیست و تنها «اهل فضل» در صف اول  تقدم مییابند تا اگر امام در حین نماز دچار اشتباه شد، خطای او را بازگو و تصحیح کنند. فقها بالاتفاق بر تقدم «اهل فضیلت» فتوای دادهاند(مدارک الاحکام ۳۴۴/۴، جواهرالکلام ۲۶۴/۱۳) و مستندشان روایتی است که مشایخ ثلاثه از امام باقر(ع) نقل کردهاند که حضرت فرمودند: «باید صاحبان عقل و خرد به امام نزدیک باشند تا اگر امام دچار فراموشی یا خطا گردید او را آگاه کنند: «لِیَکُنِ الَّذِینَ یَلُونَ الْإِمَامَ أُولِی الْأَحْلَامِ مِنْکُمْ وَ النُّهَى فَإِنْ نَسِیَ الْإِمَامُ أَوْ تَعَایَا قَوَّمُوهُ»(الکافی ۳۷۲/۳)

و اینک پرسش ما این است که آیا در جمهوری اسلامی بناست فقه جدیدی برای تقدم اصحاب قدرت بر اصحاب فضیلت نوشته شود؟
و آیا نباید نگران بود که نماز جماعت  که «نماد توحید» است به «نماد تبعیض» تبدیل گردد؟ 
و آیا رواست درحالیکه حق تعالی را «اهل الکبریاء و العظمه» میخوانیم، کبریایی و عظمت دیگری را بنمایش بگذاریم؟